Dondurma Sağlıksız mı?

Son yıllarda dondurmada karşılaşılan “ptomaine” maddesi ve diğer hileli maddeler dondurmanın sağlıksız olup olmadığına dair kafalarda soru işareti bırakıyor...

Son yıllarda, dünyanın birçok ülkesinde dondurma üretimi ve satışı hızla arttı. Artık her markette, okullarda, kafelerde bulabileceğimiz dondurma hem çocuklar hem yetişkinler için vazgeçilmez bir tatlı seçeneği oldu. Dondurma; tam yağlı süt veya krema, früktoz-glikoz bazlı tatlandırıcılar (genellikle mısır şurubu olarak), vanilya veya çikolata aromaları karıştırılıp soğutulmasıyla hazırlanıyor. Bu karışım donduğunda da karşımıza, zengin içerikli, krema kıvamında, sağlığımıza hem olumlu hem olumsuz etkileri olan bir besin çıkıyor. Özellikle son yıllarda dondurmada karşılaşılan “ptomaine” maddesi ve diğer hileli maddeler dondurmanın sağlıksız olup olmadığına dair kafalarda soru işareti bırakmakta. Amerikan ve tüm dünya nüfusunun, günümüzde dondurma ve dondurma türü içecek ve tatlılara karşı düşkünlüğü ve tüketim sıklığı düşünülünce, bu konu o kadar da küçümsenecek bir problem değil gibi gözüküyor.

Antik Yunan ve Roma döneminden günümüze ulaşan, besinleri “dondurarak” saklama yöntemleri, kar ile şarabın seyreltilmesi ve soğutulması işlemleri gibi birçok aşamada buz, temel yardımcı olarak kullanılmıştır. Seyreltme ve soğutma işlemlerinde kar suyunun kullanılması bazı sıkıntılar yaratmış olacak ki, İmparator Nero, suyun önce kaynatılıp sonra soğutulup dondurulma yöntemi ile yaşanan problemlerin giderileceğini belirtmiştir. Antik çağda kaynatılıp soğutulmuş suyun, sağlık için de faydalı olduğunu keşfeden insanlar, iç kanamayı engelleyeceği, beyin hastalıklarını önleyeceği, bireyin kendisini saflaştırıp temizleyeceği düşünceleri ile de kullanmışlardır.

Son zamanlarda yapılan birçok çalışma ,İmparator Nero ve günümüz modern tıbbı yöneten doktor ve araştırmacılara kadar hemen herkes buz ve donmuş yiyecek içeceklerin, sağlıklı koşullar ve uygun yöntemlere göre hazırlanıp saklandığı sürece sağlık için bir zararı olmadığı konusunda emin olduklarını belirtiyorlar. Bu demek oluyor ki, bu sıcak yaz günlerinde, soğuk dondurmalarımızı yerken veya buzlu içeceklerimizi yudumlarken, aklımızda bir soru işareti olmadan keyfimize bakabiliriz.

Enerji Kaynağı

Dondurma, yarım kasesinde içerdiği 15 g karbonhidrat, 7 g yağ ve 2 g protein ile tam bir enerji kaynağıdır. Bu yarım kase bize tam 137 kalori enerji sağlar. Dondurma, enerjiye ihtiyacınız olduğunda veya kilo alma programındaysanız kesinlikle doğru bir tercihtir. Ancak fit kalmak veya kilo vermek istiyorsanız evde yağsız süt ürünleri ve meyvelerle kendi dondurmanızı yapabilirsiniz.

Vitamin ve Mineral Kaynağı

Dondurma, içerdiği süt/krema sayesinde özellikle kalsiyum ve fosfordan zengindir. Yarım kase dondurma bu minerallerin günlük ihtiyacının %10’unu karşılar. Dondurma, aynı zamanda A,C,D ve E vitaminini, aynı zamanda tiamin, riboflavin, niasin, folat, B6 ve B12 vitaminlerini de sağlar.

Gelato

Daha yoğun, kremalı ve daha zengin olan bu dondurma, İtalya’da meşhur iken günümüzde dünyanın her yerinde bulabileceğiniz bir tatlı türüne dönüştü. Bazı kesimler tarafından dünyada bulabileceğiniz en iyi tatlı olarak adlandırılıyor. Ancak krema miktarının daha yoğun olduğu göz önünde bulundurulursa tüketim zamanı ve miktarını iyi ayarlamak gerekecektir

Yağ ve Şekerden Yoğun İçerik

Dondurma, içerdiği yağın büyük oranını süt/kremadan aldığı için, kolesterol ve doymuş yağı yoğun bir besindir. Aşırı miktarlarda tüketildiğindeKan kolesterolü yükseltebilir, damarlarda plak oluşumu ve arterlerin tıkanması sebebiyle kalp hastalıkları ve kalp krizi riskini arttırır.

Dondurma aynı zamanda yoğun şeker içeren bir besindir. Aşırı şeker alımı, vücutta kilo artışı, diş çürükleri, kan trigliseritlerinin yükselmesi ve şekere bağlı başka sağlık sorunlarına sebep olabilir.

Bu sebeple, dondurmayı ölçülü olarak tüketmeye ve az yağlı-az şekerli seçeneğiniz varsa bu türden dondurmaları tercih etmeye özen gösterin. Ayrıca az yağlı ve az şekerli seçeneklere beslenmenizde yer vererek günlük süt ürünleri tüketim miktarınızı artırabilirsiniz ki kardiyovasküler sağlıkla süt ürünleri ilişkisini inceleyen bir araştrmada günde 5 porsiyon süt ürünü tüketen insanların, kardiyovasküler sağlığının tüketmeyenlere göre daha iyi olduğu belirlenmiştir.

Laktoz İçeriği

Dondurma, içerdiği süt şekeri (laktoz) sebebiyle bazı insanlar için problem oluşturabilir. Laktoz intoleransı olan bireyler, laktaz enzimi yetersizliği sebebiyle vücutlarına aldıkları laktozu sindiremezler. Eğer sizde de laktoz intoleransı varsa, dondurma tüketmeden önce laktaz takviyenizi almayı unutmayın veya soya sütü ile üretilmiş dondurmaları tercih edin. Ya da sadece meyveden oluşan sorbe türü dondurmalar ilk tercihiniz olabilir .

Zaman geçtikçe, teknoloji geliştikçe çevremizdeki her şey bambaşka bir hal alıyor. Her geçen yıl binlerce çeşit dondurma ve.veya dondurulmuş besin hayatımıza giriyor.. Çevrede dondurma, dondurulmuş yoğurt (frozen yoğurt), gelato, light dondurma gibi birçok seçenek varken, insanlar hala 1983’ten beri hiç değişmeyen vanilyalı dondurmayı mı tercih ediyorlar? Birkaç dondurma çeşidi gözden geçirilirse, bu sorunun cevabı düşünülebilir.

Light Dondurma

Teknoloji sayesinde air-churning metodu diye bilinen, dondurmanın hava ile karışımını sağlayan bu dondurma karıştırma metodu; görünenin, olduğundan daha fazla olmasını sağlıyor. Bol dondurmalı bir külahın aslında az bir kısmının, yağlı-yoğun enerjili dondurma olması da insanların daha az dondurma tüketmesini sağlıyor. Ancak dikkat, kocaman bir kase light dondurmanın da şişmanlatabileceğini unutmayın.

Frozen Yogurt (Dondurulmuş Yoğurt)

Günümüzde her çeşidiyle karşılaşabileceğiniz, farklı aromalarda satılan dondurulmuş yoğurdun, dondurmadan asıl farkı, içerdiği probiyotik bakteriler ve kendine has hafif mayhoş tadı. Ülkemizde hala yeterince yaygınlaşmamasına rağmen (ki bunun sebebi aromalı yoğurdun, Türkiye’de satılan normal yoğurdun varlığı sebebiyle benimsenmemesi olabilir), Avrupa’da ve Amerika’da dondurma ile büyük rekabete çoktan girmiştir.

Frozen Custard (Dondurulmuş Muhallebi)

Frozen yogurt’un benzeri olan, hayatımıza yeni yeni giren bu tatlı, daha yoğun kıvamlı olması ile dondurma kategorisinden tatlı kategorisine geçiyor. Amerikan gelato olarak bilinen frozen custard, yumurta içeriği ile besin değerini katlıyor.

Keçi Sütlü Dondurma

Ülkemizde inek sütünün, tüketim konusunda zirveyi hiçbir sütle paylaşmadığı düşünülürse, keçi sütü başta herkese biraz farklı gelebilir. Ancak gelato ile kıyasla yarı yarıya daha az yağ içerdiği düşünülürse kilo kontrolü konusunda daha iyi bir seçenek olarak görünüyor. Ayrıca son zamanlar hzıla artan inek sütü intoleransı ve allerjisi olan bireyler içinde muhteşem bir seçenek olarak karşımıza çıkıyor.

Yalnızca ülkemizde değil, tüm dünyada insanların tercihi öncelikle bildiği, sıradan dondurmaya yönelik oluyor. Araştırmalar bunun psikolojik ve sosyolojik yönlerini araştırmaya devam ediyor ancak hala sebebi konusuna karar varılabilmiş değil. Kesin bir sonuç varsa o da herkesin dondurmayı az ya da çok sevdiğidir.

Peki ya dondurma gerçekten sağlığa faydalı veya zararlı mı? Bu konuda sürekli yapılan araştırmalar hala bir sonuca varamadı. Vücudun dondurma iştahı üzerine de süren araştırmalar dondurmanın ve özellikle milkshake içinde tüketilen dondurmanın insanlarımn beyin striatum üzerine etkilerini inceliyor.

Beyinde motor hareketin planlandığı bazan ganglionlar bulunur. Striatum denilen bölge de santral sinir sistemindeki bazal ganglionların bir parçası olarak görev yapıyor. Striatum özellikle hareketin planlanması ve eşgüdüm halinde yapılması fonksiyonunu gerçekleştirir. Striatum, uyarıcı ile aktive olur ve bu sinyaller dopamin reseptörleri ile kontrol edilir. Dopamin, vücutta bir nörotransmitter olup, serotonin ile birlikte “mutluluk hormonu” olarak anılır. Kompleks karbonhidrat gibi bazı besinlerin vücuttaki dopamin seviyesini arttırarak insanların kendilerini daha enerjik ve dikkatli hissetmelerini sağlayabiliyor.

Araştırmalarda, milkshake içinde tüketilen dondurmanın, beynin striatum gibi hedef bölgelerinde dopamin aktivitesinin azalması ile ilişkisi inceleniyor. Bu ilişkiye tam bir belirginlik kazandırmak için araştırmalar nöral duyarlık ile toplam enerji alımı, enerjinin yağ ve şeker oranı, yoğun enerjili besin alımı gibi konularda da karşılaştırılmışlardır.

Milkshake içinde tüketilen dondurma ile aroma içermeyen solüsyon kullanan bireyler kıyaslanmış ve milkshake içinde tüketilen dondurmanın fonksiyonel MR görüntülemeleri sayesinde beyin aktivasyon veya cevabına belirgin bir etkisi olmadığı sonucuna varılmıştır. Sık dondurma tüketiminin, toplam enerji alımı ve dondurmaya yönelik iştahı arttırdığı ancak milkshake içinde tüketilen dondurmanın aynı durumları doğrudan etkilemesi ile bir ilgi kurulamamıştır.

Şaşırtıcı olarak, azalmış striatal aktivasyonu, sık dondurma tüketimi ile ilişkilendirilmiş ancak çikolata/şeker, kek, hamburger, patates kızartması gibi lezzetli olarak adlandırılan, yağ-şeker miktarı yoğun olan besinler bu ilişkide belirgin bir rol oynamamıştır. Çikolatalı milkshake ve çikolatalı şekerlemelerin lezzeti ve aromalarının benzer olmasına karşın; çikolatalı dondurma ve çikolatalı milkshake arasında yağ-şeker oranı, besinin biçim ve yapısı, soğuk servis edilmesi gibi faktörlerin, nöral adaptasyon ve öğreniminde besinin duyusal görünüş ve bireyin yeme deneyiminin etkili olduğu görülmüştür.

KAYNAKLAR